Velika Hoča

Tokom svoje duge istorije, u nekoliko navrata, Velika Hoča je bila domaćin slikarima koji su tu ostavljali svoja umetnika dela. Zato danas ovo selo i njegova okolina imaju izgled ukrašenog predela. Verovatno su, odmah pošto je veliki župan Srbije, Stefan Nemanja izmolio Veliku Hoču od vizantijskog cara za metoh svome manastiru u Svetoj Gori, Hilandaru i tamo posadio vinograde, došli i graditelji i slikari i podigli i ukrasili crkvu Bogorodice Prečiste čiji temelji stoje danas u selu. Seljani veruju da je ovo bila najstarija crkva u Velikoj Hoči. Zatim su se nizale crkve po prirodnom redosledu. Kao patron Nemanjića, sv. Stefan sveti arhiđakon, dobio je takođe veoma rano svoj hram. Parohijska crkva posvećena ovom svetitelju ima tri faze gradnje: iz 14, druge polovine 16. veka i iz 1864. godine. Crkva ima i značajnu zbirku ikona i crkvenih sasuda među kojima se ističu dve retke sedefne ikone i bakarni tanjir iz 1601. godine sa natpisom "ot hrama Arhangela Gavrila vo hram svetomu Nikolae u Golemu Oču". Crkva sv. Nikole Jednog od najpoštovanijih hrišćanskih svetitelja na seoskom groblju, pominje se 1282. i 1309. u poveljama kralja Milutina. Obnovljena i živopisana u 16. veku. Ispod tog sloja vidljivi su ostaci fresaka iz 14. veka. Poznati slikar i pesnik Longin slikao je 1577. tri ikone na ikonostasu: Hrista Svedržitelja, Bogorodicu Odigitriju i sv. Nikolu. U crkvi je pronađena i nadgrobna ploča monahinje Marine, majke poznatog vlastelina Gradislava Sušenice iz 14. veka.

Crkva sv. Jovana jevanđeliste, autora Otkrovenja, postavljena je na istočnom kraju sela, na uzvisini i glavni je marker okoline. Ima trikonhalnu osnovu i trostranu apsidu. Freske su rađene između 1561. i 1577. za vreme patrijarha Makarija Sokolovića. Ispod tog sloja ustanovljeni su ostaci fresaka iz 14. veka. Na ikonostasu su dveri i deizisna tabla iz druge polovine 16.veka.

Drugi boravak umetnika, kako kazuju spomenici odvijao se u drugoj polovini 16.veka.Glavni vid rada obnovljene Pećke patrijaršije kojom je upravljao energični patrijarh Makarije Sokolović bilo je obnavljanje i podizanje porušenih hramova. Možda baš u vreme boravka slikara i pesnika monaha Longina je sazidana crkva sv. Luke u Velikoj Hoči. Sveti Luka, prvi ikonopisac, imao je i ima svoj star i rasprostranjen kult. Zidana je u 16. veku. Ne zna se kada je razorena. U njoj ima tragova fresaka. Tokom 1985. crkva je obnovljena i osvećena.

Veliki broj crkava i crkvišta iz različitih epoha govore pre svega o veoma dugoj istoriji. One takođe govore da su sve ove crkve, ili velikim delom, poticale iz srednjeg veka, Po zakonu turske carevine crkva se mogla podizati samo na temeljima stare bogomolje. Da nije bilo temelja, Turci svakako ne bi dozvolili gradnju ovih crkava.

Razvaline crkve sv. Arhangela na brežuljku pored potoka takođe su iz 16. veka. Bakarni diskos iz ove crkve sada je u crkvi sv.Stefana.Hrišćanskoj topografmji Velike Hoče doprinose i ostaci crkve sv. Petra na brežuljku iznad sela iz 16. veka. Prorok Ilija ima hram takođe na uzdignutom, suncu izloženom platou pri ulazu u selo sa desne strane. Ponovo je podignut 1989. uz temlje starog koji se nalazio na još uzdignutijoj tački.

Crkva sv. Nedelje kod seoskog potoka, podignuta je u 19. veku na temeljima starije crkve. Kao u vrtu, okružena je visokim zmdom i visokim čempresima. Više od sto godina u njenoj neposrednoj blizini nalazi se mlin, već decenijama van upotrebe. Crkva sv. Petke sazidana je na temeljima stare crkve u prvoj polovini 20 veka. Nalazi se na samom kraju seoskog atara i slična je crkvi sv. Nedelje. Crkva sv. Ane, svetiteljke koja slavi roditeljstvo, u dvorištu osnovne škole podignuta je na temeljima stare crkve koju su Turci srušili i sagradili džamiju. Posle oslobođenja 1912. ponovo je podignuta crkva.

Sv.Trifun.tradicionalni pokrovitelj vinogradarstva ima svoj hram u Velikoj Hoči u starom konaku dečanskog metoha, vinici. Ovaj kompleks okružen zidom, sastoji se od vinice iz 16. veka, starog konaka iz 16 veka koji je sada preuređen u mali hram sv. Trifuna i novog konaka koji potiče iz 19. veka. U ovom malom hramu brižljivo se prikupljaju fragmenti fresaka, ikone, bogoslužbeni predmeti iz okolnih crkava i manastira koje su pretrpele uništenje. Tu je i grupa predmeta, ikone, krstovi - suveniri iz Svete Zemlje čiju vrednost povećava činjenica da je u srpskoj sredini, mada je pokloništvo poštovano još od vremena sv. Save, zbog stalnih ratova i uništenja, sačuvan samo mali broj hadžijskih predmeta. U posebnom odeljenju smeštena je mala etnografska zbirka.

Velika Hoča je bogata tradicijom koja se susreće na svakom koraku. Sačuvane crkve, stare kuće i dvorišta, mnogobrojni vinski podrumi, stambena kula Lazara Kujundžića, popločane ulice, ekonomske zgrade i objekti izraz su dugovečne kulture koja se nije ograščavala samo na materijalnu stranu života, već su, kako to svedoče umetnička dela doneta iz daleka, stanovnici ovog podneblja, oplemenivši vinograde i sami bili oplemenjeni i okrenuti duhovnim segmentima stvarnosti.